Dilema Malaysia: Berapa lama dasar beralah boleh mengekalkan kesatupaduan persekutuan?

Negeri-negeri lain sedang memerhati dengan teliti, dan sebarang konsesi tambahan boleh memberi keberanian kepada mereka untuk mengikuti jejak Sarawak.

(politikonomi) – Apa yang berlaku kepada polisi Neville Chamberlain pada akhir 1930-an harus menjadi pengajaran penting kepada Perdana Menteri, Datuk Seri Anwar Ibrahim dalam berhadapan ‘ancaman politik’ antara sekutu beliau.

Chamberlain percaya bahawa membuat konsesi strategik boleh memberi lebih masa untuk keamanan – satu pertaruhan yang berakar pada harapan untuk mengekalkan kestabilan. Namun, hasilnya membuktikan bahawa kadang-kadang memberi laluan boleh membawa kepada cabaran yang lebih besar kemudian, membolehkan musuh maju. Ini menyumbang kepada tercetusnya Perang Dunia Kedua.

Dengan cara yang serupa, usaha Putrajaya untuk mendamaikan Sarawak melalui konsesi mungkin kelihatan seperti cara bijak untuk mengekalkan perpaduan buat sementara waktu. Tetapi persoalannya ialah: berapa lama strategi ini boleh bertahan, dan apa kosnya?

Putrajaya kini berhadapan tekanan yang tinggi apabila Sarawak terus menuntut autonomi yang lebih besar sekaligus mengancam untuk mentakrifkan semula keseimbangan kuasa dalam persekutuan Malaysia. Sarawak, dengan kekayaan sumbernya dan diperkukuhkan oleh semangat kedaerahan yang semakin berkembang, sedang membuat tuntutan yang boleh mengubah landskap persekutuan.

Antara permintaan Sarawak ialah:

1. Autonomi terhadap pendidikan – Sarawak mahu mengawal sistem pendidikannya sendiri, bertujuan untuk mengembalikan penggunaan Bahasa Inggeris sebagai bahasa pengantar dan menyesuaikan kurikulum dengan keperluan tempatan.
2. Autonomi terhadap perkhidmatan kesihatan – Negeri ini mahu menguruskan perkhidmatan kesihatannya sendiri, menangani cabaran geografi dan demografi yang unik.
3. Autonomi terhadap hal ehwal alam sekitar – Sarawak mahu mengawal dasar alam sekitar, dengan menyeimbangkan pembangunan ekonomi hasil daripada sumber semula jadi dengan pemuliharaan.
4. Perwakilan lebih besar dalam Parlimen – Sarawak menuntut satu pertiga daripada kerusi Parlimen untuk memastikan perwakilan yang lebih besar dan melindungi kepentingannya, seperti yang dijanjikan di bawah Perjanjian Malaysia 1963 (MA63).
5. Autonomi yang lebih besar terhadap pelancongan – Negeri ini mahu mengawal sektor pelancongan untuk membangunkan ekopelancongan dan meningkatkan hasil tempatan daripada kekayaan semula jadi dan budaya.
6. Kawalan penuh terhadap bekalan air dan projek infrastruktur air – Sarawak mahu mengawal infrastruktur air untuk memenuhi keperluan tempatan, terutama di kawasan pedalaman.
7. Kawalan kewangan bagi kawasan autonomi – Negeri ini mahu pengecualian cukai, seperti SST terhadap elektrik, untuk menyokong industri tempatan dan mengurangkan kos.
8. Pemindahan hak agregator gas – Sarawak menuntut kawalan terhadap sumber gas, dengan Petros menguruskan pengeluaran dan pengedaran, bukannya Petronas.
9. Kawalan terhadap sumber minyak dan gas – Sarawak mencabar Akta Pembangunan Petroleum 1974 dan telah mengenakan cukai jualan sebanyak 5% ke atas petroleum, menghasilkan RM3.2 bilion pada tahun 2022.
10. Kawalan kewangan yang lebih besar – Sarawak memperoleh 30% pegangan dalam Affin Bank, menuntut lebih banyak pengaruh terhadap institusi kewangan untuk menyokong ekonominya, walaupun telah dihalang daripada mendapatkan pegangan kawalan.

Tuntutan Sarawak ini berteraskan Perjanjian Malaysia 1963 (MA63) yang memberikan mereka autonomi khas semasa ia menyertai persekutuan.

Petroleum

Bagaimanapun, seluas mana autonomi dalam MA63 adalah persoalan mana yang harus ditentukan terutama bila melibatkan Akta Pembangunan Petroleum 1974, yang memberikan Petronas kawalan penuh terhadap sumber minyak dan gas negara.

Sarawak, dengan kekayaan minyak yang luas, berjuang untuk menuntut semula hak ini, berhujah bahawa Ordinan Perlombongan Minyak 1958 memberikannya kuasa terhadap minyak dalam sempadannya.

Pada tahun 2020, Sarawak mengambil tindakan sendiri dengan mengenakan cukai jualan sebanyak 5% ke atas produk petroleum, langkah yang menjana RM3.2 bilion pada tahun 2022. Langkah berani ini meningkatkan hasil per kapita negeri kepada RM4,414—melebihi RM550 per kapita yang diterima oleh negeri-negeri di Semenanjung.

Walaupun sudah menerima peruntukan persekutuan tertinggi per kapita, Sarawak terus mendesak untuk mendapatkan lebih banyak kawalan, terutamanya terhadap sumber semula jadinya.

Kawalan infrastruktur, sesuai untuk sebuah negeri yang merdeka

Putrajaya, dalam usaha untuk meredakan ketegangan yang semakin meningkat, telah memberikan beberapa konsesi.

Kawalan terhadap Pelabuhan Bintulu telah diserahkan kembali kepada Sarawak, dan negeri ini dibenarkan untuk mengambil alih MASWings, sebuah anak syarikat penerbangan serantau.

Tetapi perkembangan terkini—pengambilalihan 30% kepentingan dalam Affin Bank oleh Sarawak—mendedahkan sejauh mana perebutan kuasa yang sedang berlangsung.

Pada mulanya Sarawak mahu mendapatkan pegangan kawalan majoriti dalam bank tersebut, namun pengawal selia kewangan negara hanya membenarkan negeri itu memiliki pegangan minoriti yang signifikan.

Walaupun perjanjian ini memberikan Sarawak lebih banyak kekuatan kewangan, ia juga menonjolkan keengganan kerajaan persekutuan untuk melepaskan sepenuhnya kawalan terhadap aset-aset penting.

Tuntutan Sarawak melangkaui pengambilalihan korporat. Negeri ini telah menyeru untuk autonomi penuh terhadap pendidikan, penjagaan kesihatan, dan dasar alam sekitar, serta bahagian kerusi Parlimen yang lebih besar untuk memberikan pengaruh lebih besar kepada Malaysia Timur dalam keputusan nasional.

Langkah-langkah ini akan meningkatkan autonomi Sarawak dengan ketara, mewujudkan state-within-a-state model. Dan tuntutan tidak berhenti di sini —Sarawak juga mendesak untuk kawalan terhadap hak agregator gas dan autonomi kewangan yang lebih besar.

Realitinya, dengan kawalan terhadap minyak dan gas, Sarawak akan telah meningkatkan pendapatannya yang sudah sedia besar. Namun, tiada tanda para pemimpin Sarawak akan memperlahankan langkah mereka. Sebaliknya ia menambah kerakusan mereka.

Kesan domino terhadap negeri-negeri lain

Namun semakin banyak Putrajaya memberi, semakin besar risiko untuk persekutuan berpecah.

Johor telah mula menuntut pengembalian 20-30 peratus daripada cukai yang dibayarnya kepada kerajaan persekutuan, manakala Sabah mendesak 40 peratus daripada hasil yang dikumpul oleh Putrajaya daripada sumbernya sendiri.

Jika Anwat terus mengikuti laluan ‘menyusur akar’ ini, ia boleh mencipta duluan berbahaya yang mendorong negeri-negeri lain untuk menuntut kuasa yang serupa, membawa kepada gelombang desentralisasi yang akan melemahkan teras struktur persekutuan Malaysia.

Penolakan terbaru terhadap cubaan Sarawak untuk mendapatkan kepentingan kawalan dalam Affin Bank menunjukkan bahawa Putrajaya masih cuba mengekalkan beberapa tahap kawalan.

Namun, ketika tuntutan Sarawak terhadap autonomi semakin kuat, kedudukan kerajaan persekutuan menjadi semakin goyah. Setiap konsesi memberikan Sarawak lebih banyak pengaruh, bukan hanya terhadap sumber-sumbernya tetapi juga terhadap landskap politik yang lebih luas.

Anwar Persimpangan

Perdana Menteri kini  berada di persimpangan. Terus memenuhi tuntutan Sarawak mungkin mengekalkan kedudukan beliau buat sementara waktu, namun risiko jangka panjangnya jelas.

Negeri-negeri lain sedang memerhati dengan teliti, dan sebarang konsesi tambahan boleh memberi keberanian kepada mereka untuk mengikuti jejak Sarawak. Namun, mengekang Sarawak terlalu keras berisiko menimbulkan ketidakpuasan yang lebih besar dan mungkin mendorong kerajaan pimpinan Anwar jatuh.

Pada akhirnya, Putrajaya perlu memutuskan sejauh mana lagi ia sanggup beralah. Taruhannya tinggi: masa depan struktur persekutuan Malaysia mungkin berada dalam risiko.

Tanpa meletakkan  garis batas yang jelas, Putrajaya mungkin mendapati dirinya kehilangan kawalan, bukan hanya terhadap Sarawak, tetapi juga terhadap perpaduan seluruh persekutuan.

*Artikel asal ditulis dalam bahasa Inggeris bertajuk “Malaysia’s dilemma: How long can appeasement hold the federation together?” diterbitkan oleh portal politikonomi.com